ޑިޖިޓަލް ޒަމާނަށް ދިވެހިރާއްޖެ ހޭނެމުންދާއިރު، ފައިސާގެ މުއާމަލާތްތަކަށް ވެސް އަންނަނީ ހަލުވި ބަދަލުތަކެކެވެ. އެގޮތުން، ބޭންކުތަކާއި މާލީ އިދާރާތަކުން ފޯނު އެޕްލިކޭޝަންތަކުގެ ޒަރީއާއިން ލޯނުގެ ޚިދުމަތް ދިނުމަކީ، ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކަށް ފަސޭހަތަކެއް ގެނެސްދީފައިވާ ކަމެކެވެ. މި ލިޔުމުގައި، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޑިޖިޓަލް ލެންޑިންގ މާކެޓްގެ މިހާރުގެ ހާލަތާއި، އެންމެ ބޮޑެތި ލޯނު އެޕްތައް، އިންޓަރެސްޓް ރޭޓްތައް، އަދި ކަސްޓަމަރުންނަށް ދެވޭނެ އަމަލީ ނަސޭހަތްތަކުގެ މައްޗަށް އަލިއަޅުވާލާނަމެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޑިޖިޓަލް ލެންޑިންގ މާކެޓްގެ ހާލަތު
2025 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެންބަރު މަހުގެ ނިޔަލަށް ބަލާއިރު، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޑިޖިޓަލް ކްރެޑިޓް މާކެޓްގައި ބޮޑަށް ހިއްސާ ކުރަނީ ބޭންކުތަކުންނެވެ. ބޭންކުތަކުން މޯބައިލް އެޕްލިކޭޝަންތައް ބޭނުންކޮށްގެން، ވަގުތުން ދޫކުރާ ޕާސަނަލް އަދި ބިޒްނަސް ލޯނުތަކުގެ ޚިދުމަތް ދެމުންދެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެންމެ ގިނަ ޚިދުމަތް ދެމުންދާ ދެ ބޭންކަކީ ބޭންކް އޮފް މޯލްޑިވްސް (ބީ.އެމް.އެލް) އާއި މޯލްޑިވްސް އިސްލާމިކް ބޭންކް (އެމް.އައި.ބީ) އެވެ. މި ބޭންކުތަކުން ދޫކުރާ ލޯނުތަކުގެ އަދަދު 1.2 މިލިއަން ރުފިޔާއާ ހަމައަށް ދާއިރު، އިންޓަރެސްޓް ރޭޓްތައް ގާތްގަނޑަކަށް އަހަރަކަށް 15 އިންސައްތައަށް އަރައެވެ.
މީގެ އިތުރުން، މޯލްޑިވްސް ފައިނޭންސް އެންޑް ލީސިންގ ކޮމްޕެނީ (އެމް.އެފް.އެލް.ސީ) ފަދަ މާލީ އިދާރާތަކުން ވެސް ކަސްޓަމަރުންނަށް ފައިސާގެ ޚިދުމަތް ދެމުންދެއެވެ. މިއީ މުސާރައިން ކަނޑާ ގޮތަށް ނުވަތަ ލީސް-ބެކް މޮޑެލްތަކަށް ދޫކުރާ ލޯނުތަކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މޯލްޑިވްސް މަނިޓަރީ އޮތޯރިޓީ (އެމް.އެމް.އޭ) ގެ ޤަވާއިދުތަކުގެ ސަބަބުން، ބޭންކު ނޫން ފިންޓެކް ކުންފުނިތައް ދިވެހިރާއްޖޭގައި މަދުކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ކުރިއަށް އޮތްތަނުގައި، ޤަވާއިދީ ބަދަލުތައް، ޚާއްސަކޮށް 2025 ވަނަ އަހަރުގެ ޖެނުއަރީ 1 އިން ފެށިގެން އަމަލުކުރަން ފަށާނެ ފޮރިން ކަރަންސީ އެކްޓް އަދި ފައިސާ ދޮވުމާ ދެކޮޅަށް ހަދާފައިވާ ޤަވާއިދުތަކުގެ ސަބަބުން، ޑިޖިޓަލް ލެންޑިންގގެ ދާއިރާއަށް އިތުރު ބަދަލުތަކެއް އައުމަށް މަގުފަހިވެގެންދާނެއެވެ.
މާކެޓްގެ މައިގަނޑު ތަފާސްހިސާބުތައް:
- ބޭންކު އެކައުންޓް އޮންނަ ބޮޑެތި މީހުންގެ ނިސްބަތް: 90 އިންސައްތައަށް ވުރެ މަތި.
- އިންޓަރނެޓް ބޭންކިންގ ބޭނުންކުރާ ނިސްބަތް: 96 އިންސައްތަ (2023 ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް 410,000 އެކައުންޓް ހޯލްޑަރުން).
- މޯބައިލް އެޕް ބޭނުންކުރާ ނިސްބަތް: ބީ.އެމް.އެލް މޯބައިލް ބޭންކިންގ 100،000+ ޑައުންލޯޑް، ފައިސާ މޯބައިލް 100،000+ ޑައުންލޯޑް.
އެންމެ މުހިންމު ލޯނު އެޕްތަކާއި ޕްލެޓްފޯމްތައް
ދިވެހިރާއްޖޭގައި މިވަގުތު ޑިޖިޓަލް ލޯނުގެ ޚިދުމަތް ދެމުންދާ މައިގަނޑު ފަރާތްތަކުގެ ތަފްސީލު ތިރީގައި މިވަނީއެވެ:
1. ބޭންކް އޮފް މޯލްޑިވްސް (ބީ.އެމް.އެލް)
- އެޕްގެ ނަން: ބީ.އެމް.އެލް މޯބައިލް ބޭންކިންގ (އެންޑްރޮއިޑް އަދި އައި.އޯ.އެސް)
- ލޯނުގެ ބާވަތްތައް: ލުއި ލޯނު އަދި ޕާސަނަލް ފައިނޭންސިންގ.
- ލޯނު އަދަދު: 10,000 ރުފިޔާއިން 1.2 މިލިއަން ރުފިޔާއަށް.
- އިންޓަރެސްޓް ރޭޓް: އަހަރަކަށް 15 އިންސައްތަ.
- އަނބުރާ ދެއްކުމުގެ މުއްދަތު: 5 އަހަރު (އެންމެ ދިގު).
- އިތުރު މައުލޫމާތު: މުސާރަ ބީ.އެމް.އެލް އެކައުންޓަށް ޖަމާކުރާ ފަރާތްތަކަށް ރަހުނަކާ ނުލައި ލޯނު ލިބެއެވެ. ލޯނު ހެދުމުގެ ފީއެއްގެ ގޮތުގައި 400 ރުފިޔާ ނަގައެވެ. އެޕްލިކޭޝަނުން ޑިޖިޓަލް އައި.ޑީ ކާޑު އަޕްލޯޑް ކޮށްގެން ފަސޭހައިން ހުށަހެޅޭނެއެވެ.
2. މޯލްޑިވްސް އިސްލާމިކް ބޭންކް (އެމް.އައި.ބީ)
- އެޕްގެ ނަން: ފައިސާ މޯބައިލް (އެންޑްރޮއިޑް)
- ލޯނުގެ ބާވަތްތައް: އުޖާލާ ކޭޝް.
- ލޯނު އަދަދު: 25,000 ރުފިޔާއިން 700,000 ރުފިޔާއަށް.
- އިންޓަރެސްޓް ރޭޓް: އަހަރަކަށް 13 އިންސައްތާއިން 15 އިންސައްތާއަށް.
- އަނބުރާ ދެއްކުމުގެ މުއްދަތު: 18 މަހުން 60 މަހަށް.
- އިތުރު މައުލޫމާތު: ޕްރޮސެސިންގ ފީގެ ގޮތުގައި 0.5 އިންސައްތާއިން 1 އިންސައްތައަށް ނަގައެވެ. ވަގުތުގެ ކުރިން ލޯނު ނިންމާލުމުން ޑިސްކައުންޓް ލިބޭނެއެވެ.
3. މޯލްޑިވްސް ފައިނޭންސް އެންޑް ލީސިންގ ކޮމްޕެނީ (އެމް.އެފް.އެލް.ސީ)
- ޚިދުމަތް ދޭގޮތް: ވެބް ޕޯޓަލް މެދުވެރިކޮށް (2025 ވަނަ އަހަރުގެ ދެވަނަ ބައިގައި އެންޑްރޮއިޑް އެޕްއެއް ތައާރަފްކުރުމަށް ރޭވިފައި).
- ލޯނުގެ ބާވަތްތައް: ޑައިރެކްޓް ލޯނު، ފަހި ޕާސަނަލް ލޯނު.
- ލޯނު އަދަދު: 20,000 ރުފިޔާއިން 500,000 ރުފިޔާއަށް.
- އިންޓަރެސްޓް ރޭޓް: އަހަރަކަށް 16 އިންސައްތާއިން 18 އިންސައްތާއަށް.
- އިތުރު މައުލޫމާތު: މުސާރައިން ކަނޑާ ގޮތަށް ލޯނު ދޫކުރެއެވެ. މުސާރަ އެމް.އެފް.އެލް.ސީއާ އެއްކޮޅަށް ހުރި ބޭންކަކަށް ނާންނަ ފަރާތްތަކަށް ލޯނު ނެގުމަށް ގެރެންޓަރެއް ބޭނުންވެއެވެ.
މީގެ އިތުރުން ބޭންކް އޮފް ސިލޯން މޯލްޑިވްސްއިން ވެސް އިންޓަރނެޓް ބޭންކިންގ މެދުވެރިކޮށް ލޯނުގެ ޚިދުމަތް ދެމުންދެއެވެ. އުރީދޫ އެމް-ފައިސާ (m-Faisaa) އަދި ދިރާގުޕޭ (DhiraaguPay) އަކީ ޑިޖިޓަލް ވޮލެޓްތަކެއް ނަމަވެސް، މިވަގުތު މި ޕްލެޓްފޯމްތަކުން ސީދާ ލޯނުގެ ޚިދުމަތެއް ނުދެއެވެ.
ޤަވާއިދީ މާހައުލާއި ކަސްޓަމަރުންގެ ހިމާޔަތް
ދިވެހިރާއްޖޭގެ މާލީ ދާއިރާ ބަލަހައްޓާ މައި އިދާރާ ކަމުގައިވާ މޯލްޑިވްސް މަނިޓަރީ އޮތޯރިޓީ (އެމް.އެމް.އޭ) އިން ވަނީ ޑިޖިޓަލް ލެންޑިންގގެ ޚިދުމަތްތައް ހިންގުމަށް ވަކި ލައިސަންސްތަކެއް ކަނޑައަޅާފައެވެ. މިހާރުގެ ހާލަތުގައި، އެމް.އެމް.އޭ އިން ލައިސަންސް ދޫކޮށްފައިވާ ބޭންކުތަކާއި މާލީ އިދާރާތައް ފިޔަވައި، އެހެން އެއްވެސް ނޮން-ބޭންކް ޑިޖިޓަލް ލެންޑަރެއް ދިވެހިރާއްޖޭގައި މިވަގުތު މަސައްކަތެއް ނުކުރެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން، ލޯނުގެ ޚިދުމަތްދޭ ފަރާތްތަކުގެ މެދުގައި ވާދަވެރިކަން ކުޑަވެ، އިންޓަރެސްޓް ރޭޓްތައް އެހެން ގައުމުތަކާ އަޅާބަލާއިރު މަތިކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.
ޤަވާއިދީ ގޮތުން، 2025 ވަނަ އަހަރުގެ ޖެނުއަރީ 1 އިން ފެށިގެން އަމަލުކުރަން ފަށާނެ ފޮރިން ކަރަންސީ އެކްޓް (ނަންބަރު 32/2024) ގެ ދަށުން، 15 މިލިއަން ޑޮލަރަށް ވުރެ ގިނަ ބޭރު ފައިސާގެ އާމްދަނީ ލިބޭ ފަރާތްތަކުން އެ ފައިސާ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ރުފިޔާއަށް ބަދަލުކުރުން މަޖުބޫރު ވާނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން، ފައިސާ ދޮވުމާ އަދި ޓެރަރިޒަމަށް ފައިސާ ހޯދުމާ ދެކޮޅަށް ހަދާފައިވާ ޤާނޫނު (ނަންބަރު 10/2014) ގެ ދަށުން، ކަސްޓަމަރުންނާ ބެހޭ މައުލޫމާތު ނެގުމާއި ރިޕޯޓް ކުރުމުގެ ޤަވާއިދުތައް ހަރުދަނާކުރެވިފައިވެއެވެ. މިއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ މާލީ ނިޒާމުގެ ހަމަޖެހުމަށްޓަކައި މުހިންމު ފިޔަވަޅުތަކެކެވެ.
ކަސްޓަމަރުންނަށް ދިމާވެދާނެ ނުރައްކާތައް:
- މަތީ އިންޓަރެސްޓް ރޭޓްތައް: އަހަރަކަށް 13 އިންސައްތާއިން 18 އިންސައްތައަށް ދާއިރު، މިއީ އެހެން ގައުމުތަކުގެ ފިންޓެކް ކުންފުނިތަކާ އަޅާބަލާއިރު މަތީ އަދަދެކެވެ.
- ޑޭޓާގެ ސަލާމަތްތެރިކަން: އެޕްތަކުގެ ސެކިއުރިޓީ ތަފާތުވެދާނެއެވެ. އަމިއްލަ މައުލޫމާތުތައް ނަގަން އުޅޭ ފަރާތްތަކުން ފަރުވާތެރިވާން ޖެހެއެވެ.
- މާގިނައިން ލޯނު ނެގުން: ޑިޖިޓަލްކޮށް ފަސޭހައިން ލޯނު ލިބޭތީ، ދައްކަން ދަތިވާ މިންވަރަށް ލޯނު ނެގުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑެވެ.
- ވާދަވެރިކަން ކުޑަވުން: ބޭންކު ނޫން ލެންޑަރުން މަދުކަމުން، އިންޓަރެސްޓް ރޭޓްތަކަށް ވާދަވެރިކަން ކުޑައެވެ.
ކަސްޓަމަރުންނަށް އަމަލީ ނަސޭހަތް
ޑިޖިޓަލް ލޯނުގެ ޚިދުމަތްތައް ބޭނުންކުރުމުގައި ފަރުވާތެރިވުމަކީ، މާލީ ގޮތުން ރައްކާތެރިވުމަށް ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. ތިރީގައި މިވަނީ ކަސްޓަމަރުންނަށް ދެވޭނެ ބައެއް އަމަލީ ނަސޭހަތްތަކެވެ:
- އިންޓަރެސްޓް ރޭޓްތަކާއި ފީތައް އަޅައިބެލުން: ލޯނު ނެގުމުގެ ކުރިން، އެކި ބޭންކުތަކާއި މާލީ އިދާރާތަކުން ދޫކުރާ ލޯނުތަކުގެ އިންޓަރެސްޓް ރޭޓްތަކާއި، ލޯނު ހެދުމަށް ނަގާ ފީތައް އަޅައިބަލާށެވެ. އެޕްތަކުގައި ހިމެނޭ ކަލްކިއުލޭޓަރތައް ބޭނުންކޮށްގެން، މަހެއްގެ މައްޗަށް ދައްކަން ޖެހޭ އަދަދު ދެނެގަންނާށެވެ.
- ލައިސަންސް ޗެކްކުރުން: ލޯނުގެ ޚިދުމަތް ދޭ ފަރާތަކީ އެމް.އެމް.އޭ އިން ލައިސަންސް ދޫކޮށްފައިވާ ފަރާތެއްތޯ ޔަގީންކުރާށެވެ. އެމް.އެމް.އޭގެ ވެބްސައިޓުން ލައިސަންސް ލިބިފައިވާ ފަރާތްތަކުގެ ލިސްޓު ޗެކްކުރެވޭނެއެވެ.
- ފައިސާ އަނބުރާ ދެއްކޭނެ މިންވަރު ބެލުން: ލޯނު ނެގުމުގެ ކުރިން، މަހެއްގެ މައްޗަށް ލޯނުގެ ގަޑު ނުޖެހި ދެއްކޭނެ މިންވަރުގެ މައްޗަށް ރަނގަޅަށް ވިސްނާށެވެ. ކަލަންޑަރުގައި ރިމައިންޑަރސް ބެހެއްޓުމާއި، އޮޓޯ-ޑެބިޓް (auto-debit) ގެ ޚިދުމަތް ބޭނުންކުރުމުގައި ފަރުވާތެރިވާށެވެ.
- އަމިއްލަ މައުލޫމާތު ހިމާޔަތްކުރުން: ލޯނު އެޕްތަކަށް ވަނުމަށް މަލްޓި-ފެކްޓަރ އޮތެންޓިކޭޝަން (MFA) ނުވަތަ ބަޔޯމެޓްރިކް (biometric) ލޮގިން ބޭނުންކުރާށެވެ. އަދި އެޕްތައް އަބަދުވެސް އަޕްޑޭޓްކޮށް ބަލަހައްޓާށެވެ.
- ކުޑަ އަދަދަކުން ފެށުން: ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ޑިޖިޓަލް ލޯނެއް ނަގާއިރު، ބޭނުންވާ އެންމެ ކުޑަ އަދަދެއް ނަގައި، ގަޑު ނުޖެހި ދައްކައިގެން މާލީ ރެކޯޑް ރަނގަޅުކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރާށެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޑިޖިޓަލް ލެންޑިންގގެ ދާއިރާ ބޮޑުވަމުންދާއިރު، ބޭންކުތަކުންނާއި މާލީ އިދާރާތަކުން ފޯނު އެޕްތަކުގެ ޒަރީއާއިން ފަސޭހަ ޚިދުމަތްތަކެއް ދެމުންދެއެވެ. މި ޚިދުމަތްތަކުން އެކި ފަރާތްތަކަށް ފަސޭހަތަކެއް ލިބޭނެ ނަމަވެސް، މާލީ ގޮތުން ރައްކާތެރިވުމަށްޓަކައި، އެކަންކަމަށް ފަރުވާތެރިވުމާއި، މައުލޫމާތު ހޯދައިގެން ނިންމުންތައް ނިންމުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. މިއީ 2025 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެންބަރު މަހުގެ މައުލޫމާތުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ލިޔެފައިވާ ލިޔުމެކެވެ.
